Geschiedenis van Stichting Het Hervormd Weeshuis
Stichting Het Hervormd Weeshuis is in de 20e eeuw opgericht. Maar haar (voor)geschiedenis gaat ruim zes eeuwen terug en begint in 1394, in de late middeleeuwen.
Wezen in de middeleeuwen
De levensverwachting in die late middeleeuwen was laag. De steden groeiden snel. De gezondheidssituatie was er slecht. Besmettelijke ziektes als dysenterie, cholera en pest leidden vaak tot grote sterfte. Veel kinderen werden wees. Na de dood van hun ouders werden ze meestal bij familie ondergebracht. Maar dat lukte niet altijd. Dan gingen wezen zwerven en bedelen.
Aan het eind van de middeleeuwen begonnen stadsbestuurders en anderen zich de zorg voor wezen aan te trekken. Dat hing samen met de groeiende welvaart.
Stadsbestuurders wilden bronnen van onrust, zoals bedelarij, bestrijden.
Wezen ving men in het algemeen op in instellingen voor armenzorg.
Vanaf ongeveer 1500 werd de wezenzorg afgezonderd van andere soorten opvang.
Het oudste weeshuis in de noordelijke Nederlanden werd in Utrecht opgericht, in 1491.
In Zwolle vindt dat proces in de loop van de zeventiende eeuw plaats.
Het Caeciliën Convent
In 1394 werd in Zwolle het Caeciliën Convent opgericht. Na enkele uitbreidingen in de 15de eeuw besloeg dit een gebied tussen de Bitterstraat en de Broerenstraat in Zwolle. Er woonden ongetrouwde vrouwen, die onderwijs gaven en zieken verzorgden. Uit de bijnaam 'Ter Kinderhuys' kan worden afgeleid, dat kinderzorg een belangrijke activiteit was. Het heeft zeker vóór 1600 ook gefunctioneerd als weeshuis.
De Moderne Devotie
Het Caeciliën Convent was een van de zes Zwolse conventen. Ze werden opgericht door mensen, die geïnspireerd werden door de Moderne Devotie. Deze beweging was door Geert Groote aan het einde van de 14de eeuw uit godsdienstige en maatschappelijke motieven begonnen. Hij ergerde zich aan de rijkdom en de macht van de kerk. Want daardoor was een grote kloof ontstaan tussen de kerkprofessionals en het gewone volk. Geert Groote bepleitte, dat kloosterlingen en kerkleiders in armoede en nederigheid moesten leven. De aanhangers van zijn beweging gaven onderwijs, probeerden Christus praktisch na te volgen en preekten in de volkstaal.
De Tachtigjarige Oorlog
De tweede helft van de 16de eeuw bracht grote veranderingen, die ook van invloed waren op de wezenzorg. In 1568 brak de Tachtigjarige Oorlog uit. Massa¹s mensen vluchtten naar de noordelijke Nederlanden. Economisch ging het slecht. Steeds minder mensen konden het hoofd boven water houden. Herziening van het 'sociale stelsel' was noodzakelijk. Er moest in ieder geval beter toezicht komen op alleenstaande kinderen. Onderwijs en een vakopleiding zouden hen een betere startkans geven.
De Reformatie
Daarnaast speelde de Reformatie een rol. Protestantse groeperingen splitsten zich af van de rooms-katholieke Kerk, die in de noordelijke Nederlanden zelfs officieel verboden werd; in Zwolle vanaf 1581. Maar de kerkelijke armenzorg (diaconie) had wel vaak de zorg aan armen en wezen op zich genomen. Dat moest iemand anders nu doen. Door het verbod op de rooms-katholieke kerk kwamen de gebouwen van de kloosters vrij. Daarin werden onder andere weeshuizen gevestigd. Soms als vervolg op wat in de kloosters toch al gedaan werd.
Huis der Weezen
Dit was ook het geval in het Caeciliën Convent. Hier woonden de arme wezen van werklieden en knechten uit Zwolle en Zwollerkerspel en de 'vreemde' wezen, de wezen van doortrekkende gezinnen. De arme wezen werden ook wel 'liefde- of holdewezen' genoemd. In 1616 kreeg het huis de naam 'Huis der Weezen', maar het werd ook wel 'Holde- of Liefdeweeshuis' genoemd.
Het Zwols Burgerweeshuis
Wezen werden onderscheiden naar de maatschappelijke status van hun ouders.
Zo waren er ook in Zwolle groot- en kleinburgers met een meer of minder uitgebreide vorm van burgerrecht. Aan dat burgerrecht zaten verplichtingen vast, zoals de verdediging van de stad. Voorzover ze niet werden uitbesteed in een pleeggezin, werden de wezen uit deze gezinnen opgevangen in het voormalige Boschklooster aan de Groote Aa. Dat werd het Zwols Burgerweeshuis.
De Franse tijd
In 1795 werden de Nederlanden afhankelijk van Frankrijk. Ideeën van de Franse Revolutie ('Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap') kregen meer invloed. De rooms-katholieke Kerk kreeg weer rechten. Het gebouw van het Burgerweeshuis werd toegewezen aan de rooms-katholieke parochie. De groot- en kleinburgerwezen gingen vanaf 17 november 1795 naar het Huis der Weezen. Voortaan woonden daar dus wezen uit Zwolle en Zwollerkerspel zonder onderscheid naar de maatschappelijke positie van hun overleden ouders.
Hervormd Weeshuis
In 1834 splitste zich van de Nederlands Hervormde Kerk een groep af, die de basis legde voor de (Christelijk) Gereformeerde Kerk. Het Huis der Weezen gaf vanaf dat moment alleen nog onderdak aan wezen van wie de ouders hervormd waren geweest. Toen kreeg dit weeshuis de naam Hervormd Weeshuis.
De laatste wezen
In de 20e eeuw neemt de betekenis van sociale wetgeving toe.
De invoering van de Algemene Bijstandswet in 1965 betekent ook het einde van de weeshuizen in Nederland.
In 1953 waren de laatste wezen van het Hervormd Weeshuis al ondergebracht in pleeggezinnen. Het gebouw aan de Broerenstraat verloor zijn functie van weeshuis.
In 1960 ging het gebouw verloren door een geweldige brand. Slechts de poort is blijven bestaan. Die staat tegenwoordig in de Praubstraat.
Huidige situatie
Toen het weeshuis zijn functie verloor, brak een nieuwe fase aan in de geschiedenis van het Hervormd Weeshuis. Het bestuur van het Hervormd Weeshuis slaagde erin, de bezittingen onder te brengen in een stichting, de Stichting Het Hervormd Weeshuis.
De doelstelling van deze stichting is in belangrijke mate een voortzetting van die van het voormalige weeshuis.
De eerste bestuurders van de stichting werden nog benoemd door de gemeenteraad van Zwolle. Ook dat was een voortzetting van de wijze van benoemen van de regenten van het weeshuis door het gemeentebestuur.
Vanaf 2002 is deze band met de gemeente doorgesneden en legt het bestuur via zijn openbaar jaarverslag verantwoording af aan de samenleving.
teksten beschikbaar onder CC-BY-SA/GFDL